Karlos Zurutuza: "Kazetari batzuek beren burua bihurtzen dute protagonista"

Karlos Zurutuza: "Kazetari batzuek beren burua bihurtzen dute protagonista" https://www.gaztezulo.eus/albisteak/karlos-zurutuza-quotkazetari-batzuek-beren-burua--bihurtzen-dute-protagonistaquot/@@download/image/2012538123Karlos_Zurutuza_3.jpg
2012/05/04
elkarrizketa
Argazkiak: Galder Izagirre, Testua: Igone Fdez. Mariezkurrena
Karlos Zurutuza: "Kazetari batzuek beren burua  bihurtzen dute protagonista"
Gerra erreportari batekin mintzatuko gara, baina hau ez da egunkari bateko nazioarteko orrialdeak betetzeko moduko elkarrizketa, kazetari ogibidea bera jopuntuan izango duen solasaldia baizik, "kritikarako motiboak ez dira falta eta".

Erronkari bailararekin batera –bere "paradisua"–, herrialde gutxituak, desagertzear diren hizkuntzak eta jende isolatua dira Karlos Zurutuzaren (Donostia, 1971) benetako pasioa; eta kazetaritza du tresna. "Lehen leku eta gizarte hauek ezagutzeko bakarrik bidaiatzen nuen. Gerora bururatu zitzaidan ikusitakoa zabal nezakeela". Ez daki zergatik, baina Ekialdea izan da bere betiko filia, eta handik idatzi ditu ostera errekonozimendua jaso duten lanak. Urte hasieran Argia Saria eskuratu zuen, Siriarantz abiatu baino egun batzuk lehenago. Roberto Lozanoren Los ojos de la guerra dokumentala estreinatzekotan denean elkartu gara gu berarekin.

Zer iruditu zaizu lana?


Hainbat gerra kazetariren bizipen eta sentipen jasotzen ditu. Gustura ikusi dut filma baina, agian, kazetarien eta medioen arteko lotura azaltzea falta zaio. Nola transmititzen dira istorio horiek? Zergatik batzuk bai, eta ez beste batzuk? Edonola, gomendatzeko moduko filma iruditzen zait, batez ere apenas jorratu den gaia delako.

Urte hasiera hartan ez zenuen lortu Sirian sartzea, baina berriz saiatu nahi duzu.


Siriar bisa batekin sartu nahi nuen, baina ez zidaten eman. Halakoetan, komeni da A plana eta B plana edukitzea. B plana Irakera itzultzea zen eta halaxe egin nuen. Baina Siria buruan daukat oraindik. Urtebete pasatu da oldarraldia hasi zenetik eta oraindik oso informazio kontrajarria iristen zaigu alde guztietatik. Libian ez bezala, kazetariontzat han lan egitea oso zaila da, eta profesional ororentzat erronka polita da.

Izan ere, Irakek edo Afganistanek baino gehiago saltzen du orain Siriak. Zuk esana. Hain friboloa da...


Hala da. Funtsean, honen errudunak hedabideetan eduki aukeraketa egiteaz arduratzen diren editoreak dira. Niretzat behar morala izan da Iraken edo Afganistanen azken urte hauetan gertatzen ari dena jarraitzea, eta editoreren bat prest balego hori ordaitzeko, pozarren itzuliko naiz behin eta berriz. Baina ez dago. Adibidez, ziur aski, Gara da egun Txetxenian, Sri Lankan edo Kurdistanen gertatzen ari denaren jarraipena egiten duen egunkari bakarra espainiar estatu osoan.

Gatazka ahaztuak.


Bai, hori da, baina baten batek erabaki du ahaztu egin behar ditugula.



Ze irizpide gehiagoren arabera erabakitzen duzu noranzko hegazkina hartu?

Kazetarion artean inertziak sortzen dira; dinamika berean sartzen gara, hein batean. Dena den, iazko otsailean hamaikagarren aldiz joan nintzen Irakera eta, han nengoela, albistea Libian, Egipton... zegoen, Iraken izan ezik beste edonon. Eta ni, bitartean, izugarrizko dirutza ordaintzen, Irak oso garestia baita. Segidan Libiara joan nintzen, interesa nuelako noski, baina, baita ere, banekielako hangoa saldu ahal izango nuela. Bizi behar dut!

Hemen zaudela, nola moldatzen zara hango gertakariak gertutik jarraitzeko?

Interneten informazio pila dago, agian gehiegi. Hautatzeko gai bazara, komeni da leiho hori zabalik izatea. Baina, bestalde, jakina, kontaktu zuzena dut bertakoekin. Izan naizen herrialde ia guztietara itzuli naiz, lanera ez ezik egindako lagunak ikustera, lotura pertsonalak sortzen direlako. Hortaz, e-mailez edo aldian behin telefonoz, beraiek kontatzen didate, bertatik bertara, gertatzen ari dena. 



Gurera hangoari buruz iristen denaren eta errealitateren artean alde handia dagoela diozu, baina zu ere erori al zara inoiz tranpa horretan?


Ba bai, niri ere gertatzen zait eta asko amorrarazten nau. Hemen gaudela, hangoaren irudia oso gordina izaten da beti, eta kasik saihestezina gainera. Telebista, egunkariak... aurrean dauzkagu, eta xurgatu egiten ditugu, ala gaituzte. Esate baterako, gogoan dut kazetari espainiar ezagun batek Basorari –Irak hegoaldea– buruzko dokumental bat egin zuela etengabe azpimarratuz zenbateraino zen arriskutsua eskualde hura, tentsioa izugarria zela, bahiketak edozein momentutan gertatzen zirela... molde espainiarrean eginiko dokumentala zen: plano motzak, bata bestearen atzetik, dena oso azkar, musika dramatikoa... protagonistak ez ziren bertakoak, kazetaria bera baizik. Iaz joan nintzen ni aurreneko aldiz hara, beldurtuta, irudi haiek barruan neramatzalako... eta, pentsa, ibilitakoa naiz e! Lehenago, Bagdaden jendeak lasai egoteko esana zidan, oso jende jatorra zela Basorakoa. Izututa joan nintzen arren, harrera bikaina izan zen. Kaleko jatetxe batean zerbait jan eta herritarrek gonbidatu, taxistek kobratu ez... Batetik, lasaitua hartu nuen, baina amorrua ere bai sustraitutako eurreiritzi horien kontura.



Orduan, ze pelikula kontatu zuen beste hark?


Kazetari hark bere burua katapultatzeko eszenatoki gisa hartu zuen Basora, eta horretarako toki arriskutsua behar zuen izan. Jende hura demonizatzea lortu zuen; baina ez dira deabruak, biktimak baizik. Inmorala eta nazkagarria da. Batzuek beren burua protagonista bihurtu eta lana saldu ahal izateko baliatzen dute manipulazioa. Kazetaritza behar zuena espektakulu hutsa bilakatzen da.

Halakoak entzun eta gero, zer uste dute zibilek guri buruz?


Beraientzat, askotan, "estatubatuarrak" gara denak, baina hala ere pozarren hartzen gaituzte. Iraken garraio publikoa baliatuta ibili izan naiz. Haientzat normaltasun zantzu bat gara: "Kanpotarrak itzultzen ari dira, gure autobus eta taxietan dabiltza, eta ez daude beldurtuta!" Iraken, esaterako, oso abegitsuak dira, eta biziki eskertzen dute.

Baina, kazetari izatea ez al da pozoitzaile moduko zerbaiten sinonimo?


Hainbat tokitan bai, batez ere Gobernuko ordezkarien begietan. Oso Gobernu ustel eta autoritarioak izaten dira, eta gertutik kontrolatu eta mugatu nahi izaten dute guztia: ze mediotatik zatozen, zertara... baina kaletarrek ez. Zu zibil gisa bazoaz, eskoltarik gabe, kaleko jantzita... ez bazoaz modu agresiboan – zentzu guztietan ulertuta– haiek ondo tratatuko zaituzte. Dena dela, jakin behar izaten da noiz esan kazetaria zarela eta noiz ez. Nik behintzat, ez bada kazetari akreditazioa eskatu dudalako, baimenak tramitatzerakoan beti esaten dut beste zerbait: irakaslea, mekanikoa...

Zeintzuk dira hangoek guri buruz egiten dizkizuten galdera ohikoenak?


Adibide batekin erantzungo dizut. Pakistango Balutxistanen nengoela, kartzelan begia galdutako gizon bat ezagutu nuen. Autobus geltokian geundela, leherketa bat entzun genuen. Hango gerraz hitz egiteko bide eman zigun eztandak, eta bere historia azaldu zidan; tortura, jazarpen eta txirotasunaren historia gordin eta triste horietako bat, beste bat. Agur esan aurretik honako hau bota zidan: "Nola ikusten dute europarrek Balutxistango gatazka?" Gezur batez erantzun behar izan nion. Ez nintzen gai izan egia esateko; Europan, Mendebaldean, ezer gutxi dakigula Balutxistani buruz. Funtsean, jakinmin handia dute gurean gertatzen denaz baina, kasu honetan, ez alderantziz. Esandakoa, editoreek istorioak erosteari uzten diotenean erabakitzen dute gatazka bat ahaztu behar dugula. Zorionez, Garak apustu sendoa egin zuen Balutxistanekin, eta babesa eman ziguten lan hura egin ahal izateko.



Nola funtzionatzen duzu? Behin helmuga aukeratuta, nondik hasi?


Hasteko, norabaitera joatea erabakitzen dut baldin eta halako hitzezko akordio bat lortu badut nire ohiko medioekin –Gaztezulo, Berria, Argia, Gara, IPS agentzia eta Deustche Welle–. Ikusten badut bidaia ordaintzeko lain badudala, aurrera. Gero, behar izatekotan, bisa eskuratu, eta hegaldia hartu.



Ez duzu ezer gehiago lotu behar aldez aurretik?


Bai, tira, beti behar ditugu fixer-ak; itzultzaile lana egin eta kontaktuak lortzen dizkigutenak. Jakina, ezin duzu Kabulera iritsi eta inprobisatu. Hobe da jakitea non egingo duzun lo eta nork lagunduko zaituen. Normalean, aurreko aldietatik sare bat eratuta izaten dut. Ordea, herrialde jakin batera bidaiatzen dudan aurreneko aldia bada, beste kazetariren bati eskatzen dizkiot kontaktuak.

Fakultatean bagenuen irakasle bat esaten zuena agenda edo kontaktu zerrena dela kazetari baten ondasun preziatuena. Halakoetan, pentsatzen dut, biderkatu egingo da honen balioa.


Dudarik gabe. Fixer on bat, puff... dena da. Segurtasunaz aparte, guk wifi konexioa eta fixer on bat besterik ez dugu behar eta eskatzen lanerako. Laguntzaile zintzoa izango dena. Hein handi batean, gure bizitza euren eskuetan uzten dugu, baita beraiena arriskuan jarri ere.

Baina, nola jakin nor den egokia?


Saiakera eta errorea. Badakit batzuengana ez dudala berriz joko, eta beste batzuekin, aldiz, ahal dudan guztietan egingo dut lan. 

Guk geuk gure herriko gatazka bere osotasunean eta ñabardura guztiekin ulertzea zaila bada, nola lortu zeure azalean bizi ez duzun zerbait konprenitzea? Eta gero, gainera, hirugarren bati kontatu... bereziki zaila iruditzen zait. 
Bai, Euskal Herrian ohituta gaude atzerritik etorri, astebete hemen pasatu eta euskal gatazkaz idazten duten kazetariak ikustera. Hainbatetan sentsazio hori nik neuk ere izaten dut...

Paraxutista sentsazioa...


Hori da. Baina, normalean, bisitatzen ditudan herrialdeei buruz asko ikasi eta irakurtzen dut aldez aurretik. Bestalde, ni, funtsean, bertakoa islatzen saiatzen naiz, argazki bat ateratzen hitzez. Inoiz gertatu izan zait analisi bat egiteko eskatu eta nik ezetz esatea, ez dudalako erabateko segurtasuna izan gai horrekiko. Gainera, gero, jendeak oso oinarrizko galderak izaten ditu buruan: "Han badaude hotelak? Eta dendak? Jendeak badu jateko eta edateko?". Behin "kronikalaria" nintzela esan zidan batek; hori ohorea da, eta pozgarria litzateke benetan hala balitz.

Gerra erreportariak kaskoa buruan eta txalekoa soinean imajinatzen ditugu. Beti arriskuan, ezkutuan, tiro artetik ihesean... Ea ba, hau guztia desmitifikatzeko aukera eman nahi dizut.

Bai. Hasteko, desberdintasun handia dago argazkilarien eta 'plumilloen' –kazetarien– artean. Argazkilariek frontean egon behar dute, irudia saltzen dutelako. Nik, aldiz, askoz istorio ederragoak lor ditzaket ospitale, eskola edo hilerri batean. Libian nengoela, makina bat aukera izan nuen matxinoekin frontera joateko, ia egunero. Bitan, hirutan joatearekin nahikoa izan nuen, errepikakorra baitzen. Aldiz, atzean gelditzen direnen artean hamaika istorio topa zitekeen. Nola sentitzen ziren frontera joatera ausartzen ez ziren gazteak? Nola egiten zuen lan herriko denda bakarra zabalik zuen gizonak? Eta matxinoen Facebook orria kudeatzen zuenak? Funtsean, ezin dut denbora galdu frontean egunero eta istorio hauek guztiak kontatu gabe utzi. Dena den, egia da zuk diozun irudi hori badagoela.



Salgarria delako.


Bai. Gogoratzen naiz Tripoli erori eta astebetera normaltasun osoz ibil zintezkeela kalean, edo hondartzara joan! Aldiz, kazetariak check pointetan pilatzen ziren, kaskoa buruan, kamera aurrean, erreala ez zen irudi bat saltzen. Gogoan dut bazela tipo bat kaskoa eta txalekoa zeramatzana, baina gerri azpitik, planotik kanpo, bainujantzia! Penagarria da.

Bide batez, zer moduzkoa da zeuen arteko harremana?


Egia da oso mundu lehiakorra dela, baina inguru hurbilean behintzat, euskaldunon artean, giro ona besterik ez da. Mikel Aiestaran, Urtzi Urrutikoetxea, Alberto Pradilla, Unai Aranzadi, Andoni Berriotxoa... elkarrekin bidaiatu eta lan egin dugu askotan. Edozer behar izanez gero, elkarri laguntzeko prest gaude beti.

Ikusi duzu inoiz heriotza gertu?


Ez naiz ni fronte-frontekoa, baina izan dira ezusteak: lekuren batean egon, handik atera eta orduan jabetzea zenbateraino zen arriskutsua. Baina normalean informazio asko maneiatzen dugu eta uste baino kontrol handiagoa dugu.

Hemen, erredakzioetan, ordenagailua dugu lanabes. Zuk?


Niretzat koadernoa da ezinbesteko tresna. Oharrak hartzen ditut etengabe; elkarrizketatuek kontatzen didatenari buruz, paisaiei buruz... memoria oso traidorea baita. Wifia ere behar beharrezkoa dut, eta argazki kamera txiki bat.

Zer gehiago sartzen du maletan gerra erreportari batek?


Ba, lanerako ekipoaz gain, esku-dirua; normalean ez delako kutxazain automatikorik izaten.

Eta ze bide jarraitzen du biltzen duzun materialak?


Batetik saiatzen naiz gaurkotasuna jorratzen. Adibidez, hauteskundeak edo oldarraldiak direla, eguneko kronikak bidaltzen ditut. Baina, era berean, 'hozkailua' osatuz noa kontu atenporalagoekin. Azken hauek behin etxera itzulita eta ongi dokumentatuta mugitzen ditut. Edozein kasutan, orain dena multimedia da, eta irratirako grabaketak egin behar dira, diaporamak, bideoak... ahalik eta pakete osoenak.

Ze hedabiderekin lan egin, aukeraketa horretan, zerk agintzen du?


Hasten ari zarenean, sekulako poza ematen dizu norbaitek zugan konfiatza izatea. Denborarekin, gauzak ondo badoaz, arkua zabaldu egiten da eta aukeratu dezakezu. Zorionez, egun babesten nauten hedabideak, Euskal Herrikoak nahiz atzerrikoak, nahiko independenteak dira eta ez dizkidate testuak ukitzen. Izan ere, nik idazten badut talibanak ez direla terroristak baizik eta Gorbernuaren oposizioa, ezin dut onartu egunkariak edo dena delakoak hori aldatzea. Adibidez, Iraken oso garbi ikusten dut badirela batzuk lurraldea inbaditu dutenak eta beste batzuk horren aurka altxatu direnak. Ez dut hitz egingo terroristei buruz, matxinoei buruz baizik. Libiari dagokionez, esate baterako, pentsa dezaket Gadafi diktadorea zela, baina momentu batean Gobernua zen; eta pentsa dezaket bere aurka altxa zirenak askatasunaren alde zebiltzala borrokan, baina horiek pertzepzio pertsonalak dira. Egokiago ikusten dut beti Gobernuaz eta oposizioaz hitz egitea. Horren ordez medio batek diktadore edo terrorista hitzak baliatuko baditu, akabo, ez dut haiekin lan egingo.

Zeintzuk dira freelance moduan aritzearen argi-ilunak?


Oso ofizio prekarioa da. Beti zaude editoreen kapritxoen menpe, morosoen menpe... batzuek hilabeteetako atzerapenarekin ordaintzen dute, ordaintzen badute. Urtetik urtera, gainera, baldintzek okerrera egin dute, hainbat kasutan tarifak gutxitu egin dira. Eta, horri guztiari, zama emozionala gehitu behar zaio; injustiziak eta basakeriak zure egunerokoaren parte bihurtzeak ordaina dakar eta. Dena den, badirudi hainbat kazetariri lotsa ematen diela zama hori onartzeak...

Hori bai lotsagarria! Edozein kasutan, nolakoa da zama emozional hori?


Bakoitzak bere erara bizitzen du. Lehengoan, kide batek komentatzen zidan "ozpinduta" zegoela, kosta egiten zaiola etxera itzuli eta egokitzea, hain arazo larriak dituen jendea ezagutzetik etorri eta hemen halako "txorakeriak" entzutea. Hainbatetan sutan jartzen zara, eta tristura ere amaigabea da. Hala ere, nik behintzat, gero eta gehiago baloratzen dut etxean duguna, eta kalea bera; polita delako, ez dagoelako hautsik, zuhaitzak ditugulako, lasaitasuna... Berriz ere kanpora abiatzean, ordea, ba lanerako interruptorea aktibatzen dut.

Oinazea ikusiko zenuen, baita ere, hainbaten begietan.


Jakina. Baina, halako herrialdeetan, deprimitzea luxua da. Bizitza muturrekoa da, biziraupen hutsa, jendeak ez dauka triste egoteko eskubiderik, deprimitzea hiltzea da. Bestalde, penagarria da ikustea nola bertakoak iristen diren gerra normalizatzera. Azkeneko aldiz Bagdaden gertatu zitzaidan: bonbek jotako kale batera joan eta atentzioa eman zidan nola, gutxira, dena bere onera itzuli zen;  hildakoak jaso, tokia garbitu, dendetan kristal berriak jarri, arropak garbitu eta betiko martxarekin aurrera jarraitu. Tristea da.

Baina poztasunak eta errekonozimenduak ere eman dizkizu honek, balutxeen errealitatea ezagutzera emateagatik jasotakoa, kasu.

Bai, zorionez, beti jaikitzen naiz lan egiteko gogoz. Hasteko, pila bat ikasten dudalako inguruaz eta nire buruaz. Eta aipatzen zenituen ahaztutako gatazka horien kontura, zoragarria da irakurleei Mohammed izeneko dendariari gertatu zaiona kontatu ahal izatea. Terapia modukoa ere bada gainera, hein batean jasotako tristura testuetan bolkatzen dudalako.

Tigris Elkarteak ere betetzen du funtzio hori, ezta?

Idazteaz gain, bestela laguntzeko beharra ere sentitzen dugu maiz. Hainbat kurdu eta Euskal Herri mailako zenbait kurduzale gabiltza elkartean. Duela hiru urte bururatu zitzaigun Penjuin eskualdea garatzeko modu polita izan zitekeela eski estazio jasangarri bat –tramankulu mekanikorik gabekoa– martxan jartzea Irakeko Kurdistanen, eta Nafarroako Aste Zurien eredua esportatzea hara. Kurduek ere aukera izan dezaten elurretan gozatzeko eta, bide batez, eskiaren aitzakiaz barne turismoa sustatu eta lanpostuak sortzeko. Horretan gabiltza.

Tira, eta ze asmo aurrerantzerako?


Ideia bat baino gehiago daukat buruan, eliminazioz aterako da zerbait. Baina, ziurrenik, Ipar Afrikara. Amazighak, Touaregak... iaz ireki zitzaidan mundu hori eta hara joko dut.